Czy wprowadzone przepisy były faktyczną ewolucją, a może były tylko „kosmetycznym” zapisem, który miał uwzględnić postulaty branży transportowej?

Ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy wprowadziła do tego aktu prawnego art. 261, zgodnie z którym pracodawca nie może zakazać pracownikowi jednoczesnego pozostawania w stosunku pracy z innym pracodawcą lub jednoczesnego pozostawania w stosunku prawnym będącym podstawą świadczenia pracy innym niż stosunek pracy. Przepisu tego nie będzie się stosować w przypadku określonym w art. 1011 § 1 Kodeksu pracy oraz jeżeli odrębne przepisy stanowią inaczej, co oznacza, że w przypadku podpisania umowy o zakazie konkurencji pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność.

Wprowadzenie takiej regulacji do Kodeksu pracy było konieczne, ponieważ art. 9 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1152 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie przejrzystości i przewidywanych warunków pracy w Unii Europejskiej, nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, aby pracodawca nie zabraniał pracownikowi podejmowania pracy u innych pracodawców, poza harmonogramem czasu pracy ustalonym z tym pracodawcą, ani nie poddawał pracownika niekorzystnemu traktowaniu z tego powodu. Jednocześnie przepis ten w ust. 2 dopuszcza możliwość ustanowienia warunków stosowania przez pracodawców ograniczeń w łączeniu stanowisk, które wynikają z przyczyn obiektywnych, takich jak zdrowie i bezpieczeństwo, ochrona tajemnicy handlowej, rzetelność służby cywilnej unikanie konfliktu interesów.

Dorabianie po godzinach, a bezpieczeństwo na drogach

Wprowadzone regulacje mocno zaniepokoiły branżę transportową, która uważała, że nowe przepisy Kodeksu pracy ułatwią kierowcom dorabianie w innych firmach po godzinach pracy, a to może mieć wpływ na poziom bezpieczeństwa na drogach. Obawy budziło to, że kierowcy w czasie przeznaczonym do odebrania odpoczynku np. tygodniowego, zamiast wypocząć, będą mogli dalej pracować u innego pracodawcy. Firmy z branży transportowej sygnalizowali konieczność modyfikacji przepisów na etapie prac legislacyjnych, obawiając się, że wprowadzony zapis może prowadzić do nadmiernego obciążenia pracą oraz zmęczenia, co z kolei zwiększa ryzyko wypadków drogowych.

Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o delegowaniu kierowców w transporcie drogowym, zmieniła m.in. ustawę z 6 września 2001 r. o transporcie drogowym i ustawę z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców. Znowelizowane przepisy tej ostatniej ustawy obowiązują od 19 sierpnia 2023 r., do ustawy o czasie pracy dodano dwie regulacje do art. 24 ust. 2 i 3. W ust. 2 w przypadku kierowców wykonujących zadania służbowe w ramach przewozów drogowych nie stosuje się art. 261 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. W ust. 3 dodano zapis Pracodawca może zakazać kierowcy jednoczesnego pozostawania w stosunku pracy z innym pracodawcą lub jednoczesnego pozostawania w stosunku prawnym będącym podstawą świadczenia pracy innym niż stosunek pracy, o ile jest to uzasadnione względami bezpieczeństwa w transporcie drogowym lub koniecznością przestrzegania przepisów socjalnych w transporcie drogowym. Wprowadzono zapis o niestosowanie do kierowców przepisów, które wprost wyłączają możliwość swobodnego podejmowania innej pracy.

Wyłączenie dotyczy kierowców wykonujących przewóz drogowy, zgodnie z ustawą o transporcie drogowym; przewóz drogowy to transport drogowy lub niezarobkowy przewóz drogowy, a także inny przewóz drogowy w rozumieniu przepisów rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. Na gruncie rozporządzenia 561/2006 przewóz drogowy to przewóz rzeczy, gdy całkowita masa pojazdów łącznie z przyczepą lub naczepą przekracza 3,5 tony lub przewóz osób więcej niż dziesięciu osób łącznie z kierowcą. To wyłączenie nie daje jednak podstaw do ustalenia przez pracodawcę jednostronnego zakazu podejmowania innej pracy. Pracodawca nie może jednostronnie zakazać kierowcy dodatkowej pracy.

Kiedy pracodawca może zakazać pracy w innej firmie?

Taką możliwość daje art. 24 ust. 3 ustawy o czasie pracy kierowców, pracodawca może zakazać pracy u innego pracodawcy, przy ustanowieniu zakazu pracodawca musi brać pod uwagę wskazane w przepisach przesłanki. Zakaz może być ustanowiony tylko wówczas, gdy jest to uzasadnione względami bezpieczeństwa w transporcie drogowym lub koniecznością przestrzegania przepisów socjalnych w transporcie drogowym. Zakaz nie dotyczy tylko pracy na stanowisku kierowcy, może obejmować każdy rodzaj pracy. Uprawnienie to jest fakultatywne, pracodawca może a nie musi wprowadzać zakaz. Pracodawca zobowiązany jest każdorazowo, indywidualnie ocenić czy zachodzą przesłanki do zakazania innej pracy.

Przed nowelizacją przepisów ustawy o czasie pracy kierowców i wprowadzenia zakazu pracy dla kierowców u innego pracodawcy; czas pracy pracowników zatrudnionych w branży transportowej regulowała i wciąż obowiązuje ustawa o czasie pracy ; szczegółowo określająca przerwy w pracy, dyżury i ich rekompensaty, okresy pozostawania w dyspozycji, normy i wymiar czasu pracy, okresy odpoczynku, zasady dotyczące wykonywania przez kierowców pracy nadliczbowej i jej rekompensowania oraz pracę w porze nocnej. Dodatkowo pracodawca ma obowiązek uzyskać od kierowcy na piśmie oświadczenie o wymiarze zatrudnienia albo niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy; o przeciętnej tygodniowej liczbie godzin wykonywanych przewozów drogowych lub innych czynności, na innej podstawie niż stosunek pracy, albo o ich niewykonywaniu. Oświadczenie to ma ułatwić pracodawcy przestrzeganie przepisów o czasie pracy. Oznacza to, że przed nowelizacją przepisów Kodeksu pracy pracownicy kierowcy mogli podejmować zatrudnienie u innego pracodawcy, a czas pracy obowiązywał go zgodnie z art. 11 oraz art. 12 ustawy o czasie pracy kierowców.

Nowelizacja odpowiedzią na potrzeby branży?

Nowelizacja przepisów ustawy o czasie pracy kierowców i wprowadzenie zapisów o zakazie dla kierowców pracy u innego pracodawcy miała być odpowiedzią na potrzeby branży transportowej, która złożyła interpelację w sprawie uwzględnienia jej postulatów. Wprowadzone uprawnienie dla pracodawców w zakresie złożenia pracownikowi jednostronnego oświadczenia woli o zakazie pracy u innego pracodawcy ma na celu zwiększenie bezpieczeństwa na drogach, większej kontroli nad czasem pracy kierowców.

Znowelizowane przepisy obowiązują od 19 sierpnia 2023 r. i to dosyć krótki okres czasu aby stwierdzić, czy pracodawcy korzystają z danego im uprawnienia i czy to wpłynęło na poprawę bezpieczeństwa na drogach. Na uwagę zasługuje fakt, że zawód kierowca autobusów; kierowca samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych znajduje się w wykazie zawodów deficytowych już od kilku lat, co stawia pracowników tych zawodów w sytuacji uprzywilejowanej.

Autor: Dominika Kaleta
Ekspert ds. kadr i płac w firmie Infolab Sp z o.o.