Najnowsza fala wyzysku w transporcie drogowym dotyczy kierowców rekrutowanych z krajów pozaeuropejskich na podstawie wątpliwych ustaleń i niepewnych warunków. Kierowcy otrzymują pozwolenia na pracę i są zatrudniani w kraju, w którym nigdy nie pracują. Pomimo szerokiego zakresu przepisów UE dotyczących transportu drogowego, których celem jest ochrona praw pracowników i zapewnienie uczciwej konkurencji, kierowcy z krajów spoza UE wpadają w błędne koło nadużyć i złego traktowania w celu maksymalizacji zysków. Dyskusje instytucjonalne na temat problemów sektora transportu drogowego często skupiają się na niedoborze kierowców zawodowych. Jednakże, jak pokazuje ostatnie badanie Europejskiej Federacji Pracowników Transportu (ETF), nie mamy do czynienia z niedoborem siły roboczej w ścisłym tego słowa znaczeniu; popyt nie przewyższa podaży wykwalifikowanej siły roboczej. Prawdziwym problem są złe warunki pracy, które zniechęcają wykwalifikowanych pracowników do ubiegania się o dostępne stanowiska pracy. Krótko mówiąc, wysoka liczba wakatów wynika raczej z nieatrakcyjnych warunków pracy, a nie z rzeczywistego niedoboru wykwalifikowanych pracowników.

Aby rozwiązać problem niedoborów, pracodawcy coraz częściej zwracają się do obywateli państw trzecich. Skrajnym przykładem takiego wyzysku jest Litwa, gdzie według szacunków aż 65% kierowców samochodów ciężarowych i autobusów to obywatele państw trzecich. Kierowcy z krajów trzecich, posiadający certyfikaty wydane przez takie kraje jak Polska czy Litwa, miesiącami pracują w całej Europie Zachodniej. Najnowszym przykładem jest przypadek strajków w Grafenhausen, podczas których uzbeccy i gruzińscy kierowcy zatrudnieni przez polskie konsorcjum pracowali w Niemczech i poza ich granicami, mieszkając wyłącznie w swoich ciężarówkach. Nadużycia wobec obywateli państw trzecich są najczęściej powiązane z delegowaniem, oszustwami w zakresie ubezpieczeń społecznych, fałszywym delegowaniem, firmami wydmuszkami i pracą nierejestrowaną. Pracownicy delegowani będący obywatelami państw trzecich są szczególnie narażeni ma wyzysk ze względu na różne czynniki, w szczególności ich zależność od pracodawcy w zakresie odnawiania zezwoleń na pracę i pobyt oraz bariery językowe. Podwykonawstwo jeszcze bardziej zaostrza problem, tworząc skomplikowany układ stosunków pracy, w przypadku których coraz trudniej ustalić zakres odpowiedzialności.

Z drugiej strony egzekwowanie obowiązujących przepisów stanowi poważny problem zarówno dla kierowców z krajów trzecich, jak i obywateli UE. Obowiązujące przepisy mające na celu ochronę kierowców nie są przestrzegane; tydzień kontroli przeprowadzony w lutym 2023 r. w Holandii, Rumunii, Malcie, Danii, Belgii, Chorwacji i Austrii wykazał, że na 436 skontrolowanych pojazdów wykryto aż 269 naruszeń. Po wejściu w życie Pakietu Mobilności widać, że w całej Europie występują poważne problemy z egzekwowaniem nowych przepisów. Nagminne są naruszenia zasad prowadzenia pojazdu i czasu odpoczynku: podczas kontroli ELA w 2022 r. w Zeebrugge 101 ze 153 skontrolowanych kierowców dopuściło się nieprawidłowości w przestrzeganiu tygodniowego odpoczynku.

Reakcja decydentów na niedobór kierowców przynosi skutki przeciwne do zamierzonych. Środki te obejmują uelastycznienie przepisów dotyczących czasu prowadzenia pojazdu i odpoczynku, obniżenie minimalnego wieku kierowcy ciężarówek i autobusów oraz zachęty dla podmiotów świadczących tanie usługi transportu drogowego. Oczywiste jest, że konieczna jest pilna ponowna ocena podejścia instytucjonalnego, dzięki której warunki pracy i ochrona kierowców nabiorą znaczenia priorytetowego. Rozwiązanie problemu wyzysku obywateli państw trzecich wymaga wieloaspektowego podejścia. Wzmocnienie kontroli oraz promowanie przejrzystości i odpowiedzialności w łańcuchach dostaw to dwa najważniejsze kroki w tym kierunku. Jednocześnie kwestie społeczne w transporcie drogowym splatają się z przesunięciem modalnym; internalizacja kosztów środowiskowych i pracy poprzez zapewnienie sprawiedliwych i odpowiedzialnych cen w transporcie drogowym umożliwi transformację ekologiczną.

W egzekwowaniu przepisów i zapobieganiu łamaniu praw człowieka ważną rolę odgrywają też związki zawodowe. Są one w stanie najlepiej wyrównywać szanse i zwalczać nieodłączne niedogodności strukturalne, z jakimi borykają się pracownicy. Ich pomoc w eliminowaniu praktyk dumpingu socjalnego w sektorze jest konieczna, biorąc pod uwagę niski poziom egzekwowania prawa w jednym z najlepiej regulowanych sektorów w UE. Dlatego należy wspierać związki zawodowe poprzez zwiększenie ich możliwości dotarcia do kierowców i wyeliminowania naruszeń praw pracowniczych; rozszerzenie zakresu układów zbiorowych oraz zapewnienie funkcjonowania mechanizmów należytej staranności.

Źródło: ETF